Przekrój skóry kobiety a hormony

Autor: ANNA JURGIELANIEC
Drukuj artykuł

Skóra jest narządem mającym liczne receptory hormonalne. Jej stan zależy od hormonów tarczycy, przysadki, a zwłaszcza hormonów steroidowych. Wygląd skóry, jej budowa i funkcjonowanie zależą od wpływu wielu czynników.

Do czynników zewnętrznych należą:

- promieniowanie słoneczne, infekcje, uszkodzenia fizyczne i chemiczne, sposób odżywiania, palenie papierosów czy stosowanie innych używek.

Wśród czynników wewnętrznych istotną rolę odgrywają:

- stan hormonalny organizmu wraz z regulacją nerwową i immunologiczną oraz indywidualne predyspozycje genetyczne, determinujące szybkość starzenia się.

Pierwsze miesiące życia

Skóra małego dziecka, szczególnie noworodka i niemowlęcia, różni się istotnie od skóry człowieka dorosłego nie tylko powierzchnią, ale także dojrzałością poszczególnych warstw, rozmieszczeniem i wielkością gruczołów oraz typem owłosienia. Wykonuje ona te same czynności, co skóra dojrzała, jednak inny jest ich zakres i sposób funkcjonowania, co wynika z niedojrzałości zarówno samego narządu, jak i ośrodkowego układu nerwowego. Różnice te zaznaczają się jeszcze wyraźniej u wcześniaków. Warstwa rogowa jest cienka i delikatna, zawiera więcej wody, warstwa ziarnista jest natomiast przerywana. Stwierdza się słabo rozwiniętą warstwę kolczystą i obecność mostków komórkowych jedynie na stopach i dłoniach. Obecna jest jedna warstwa komórek warstwy postawnej.

W skórze właściwej obserwuje się liczne, szerokie naczynia krwionośne, brak włókien sprężystych do 6. miesiąca życia, słabo rozwinięte gruczoły potowe oraz liczne gruczoły łojowe. Tkanka podskórna jest dobrze rozwinięta. Taka budowa sprawia, że cieńsza i mniej sprężysta skóra łatwo traci wodę, słabiej chroni przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych, a substancje toksyczne i leki łatwiej przez nią przenikają. W dzieciństwie występuje wiele niegroźnych i przemijających zmian skórnych: potówki, prosaki, rozrost gruczołów łojowych czy trądzik noworodkowy. Nadmierna suchość skóry, często występująca w tym okresie, predysponuje do chorób o podłożu alergicznym, czyli atopowego zapalenia skóry, pokrzywki czy wyprysku kontaktowego.

Do 2. miesiąca życia hormony przedniego płata przysadki występują we względnie dużym stężeniu, natomiast około 8. roku życia stężenia gonadotropin i prolaktyny są małe. Spoczynkowa aktywność jajników odpowiada za tylko minimalne wytwarzanie estrogenów i androgenów. W okresie pokwitania podwzgórze uzyskuje zdolność do pulsacyjnego wyrzutu hormonu uwalniającego gonadotropiny, a jajniki podejmują swoje czynności endokrynne pod wpływem gonadotropin.

Pod wpływem estrogenów jajnikowych i progesteronu rozwija się od 9 - 10 roku życia tkanka gruczołów piersiowych, prolaktyna natomiast warunkuje prawidłową jej czynność. Objawem działania androgenów jest owłosienie łonowe, pojawiające się około 11. roku życia. W następnych 2 latach porasta owłosienie łonowe.

Dojrzewanie

Pierwsze krwawienie, występuje między 11. a 15. rokiem życia. Zachodzące w tym okresie przemiany hormonalne wpływają także na wszystkie struktury skórne. Kluczową rolę odgrywa prawidłowa czynność osi podwzgórzowo-przysadkowej, regulująca produkcję hormonów jajnikowych, nadnerczowych i tarczycowych.

Szczególnie androgeny stymulują dojrzewanie i wzrost przydatków skórnych, takich jak gruczoły łojowe, potowe i włosy. Wzmożona produkcja łoju, potu i porost włosów w okolicach androgenozależnych są przyczyną najczęstszych problemów okresu pokwitania łojotoku, trądziku, nadmiernego pocenia się i nieprawidłowego owłosienia. Labilność emocjonalna, stres psychiczny, niedojrzałość osi podwzgórzowo-przysadkowej, antykoncepcja hormonalna, sposób odżywiania i skłonność osobnicza wpływają na stopień ich nasilenia.

W okresie pokwitania w okolicach, w których występują liczne mieszki łojowe, androgeny stymulują wzrost gruczołów łojowych i produkcję łoju. Trądzik pospolity należy więc do najczęściej występujących chorób skóry i dotyczy wszystkich grup wiekowych, jednak częstość występowania wykwitów trądzikowych zmniejsza się w kolejnych dekadach życia. W patogenezie choroby oprócz łojotoku istotną rolę odgrywają nadmierna mieszkowa keratynizacja, proliferacja Propionibacterium acnes i rozwój stanu zapalnego, przewlekły stres psychiczny oraz czynniki genetyczne i żywieniowe. W ostatnich latach obserwuje się coraz więcej tzw. późnych postaci trądziku u kobiet. Zastanawiający jest fakt, że większość badanych nie podjęła żadnych prób leczenia choroby lub stosowała jedynie domowe sposoby. Bardzo mały odsetek kobiet poddaje się terapii pod opieką dermatologa.

Drugą co do częstości występowania dolegliwością wieku dojrzewania jest nadmierna potliwość. Pod wpływem androgenów w trakcie pokwitania dojrzewają także gruczoły potowe. Wiele nastolatków skarży się na ograniczone nadmierne pocenie się, które dotyczy przede wszystkim pach, dłoni i stóp. Czasami dodatkowo występuje ono w obrębie twarzy (nos), karku, okolicy nadmostkowej i okołoodbytniczej. Czynnikami wyzwalającymi są: stresy emocjonalne, stany napięcia, ból, nikotyna i kofeina.

Ciąża

Prawidłowy cykl miesiączkowy przygotowuje organizm kobiety do ciąży. Zapoczątkowane w tym czasie zmiany nasilają się z chwilą zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej w doczesnej. Przebiegają one w całym ustroju i określane są terminem przystosowania ciążowego. Poza zmianami w obrębie narządów płciowych dochodzi do przemian ogólnoustrojowych, dotyczących układu krążenia i układu oddechowego, nerek, przewodu pokarmowego, przemiany materii, składu krwi, a także narządów wydzielania wewnętrznego, zwiększa się bowiem wytwarzanie hormonów przysadki mózgowej, tarczycy i nadnerczy. W drugiej połowie ciąży dołącza się czynność endokrynna łożyska.

Z ciążowymi przemianami ogólnoustrojowymi wiążą się zmiany skórne zarówno fizjologiczne, jak i patologiczne. Zmiany fizjologiczne łączą się głównie ze zmianami hormonalnymi. Należą do nich obserwowane u 90% ciężarnych: zaburzenia barwnikowe, rozstępy skórne, zmiany dotyczące włosów i innych przydatków skórnych, zmiany naczyniowe i świąd ciężarnych.

Wśród zmian barwnikowych wyróżnia się ściemnienie skóry w okolicy sutków, narządów płciowych i kresy białej. Zmiany te zwykle cofają się po porodzie. Na skórze twarzy mogą pojawić się ograniczone przebarwienia, zwane ostudą ciężarnych. Problemem typowym dla kobiet w ciąży jest również nadmierne owłosienie, a u niektórych po porodzie może nastąpić rozlane wypadanie włosów, które odrastają bez leczenia.

U części kobiet obserwuje się zwiększoną aktywność gruczołów potowych ekrynowych (zwiększone pocenie), natomiast zmniejszoną aktywność gruczołów apokrynowych. Wydzielanie łoju, zwiększone w III trymestrze, utrzymuje się w okresie karmienia piersią. W ciąży mogą pojawić się także zmiany naczyniowe teleangiektazje, rumień dłoni, obrzęki twarzy, dłoni i stóp oraz zapalenie dziąseł.

U 90% ciężarnych obserwuje się także rozstępy skórne. Są to pojawiające się najczęściej w 6.7. miesiącu ciąży linijne smugi umiejscowione głównie na brzuchu, piersiach i pośladkach. Barwa nowo powstałych wykwitów jest czerwona, a wraz z upływem czasu zmienia się na białą z żółtym odcieniem. Rozstępy wiąże się etiopatogenetycznie z czynnikami hormonalnymi, ale pewną rolę może odgrywać także mniejsza elastyczność włókien sprężystych skóry. Rozstępy stanowią najczęściej obserwowany problem skórny wśród kobiet w ciąży.

Kobiety skarzą się także na występowanie wykwitów trądzikowych i nadmierną suchość skóry. Niewiele z nich stosuje jednak w trakcie ciąży specjalne dla tego okresu kosmetyki i zabiegi pielęgnacyjne, a tylko niewielka ilość korzysta po urodzeniu dziecka i zaprzestaniu karmienia piersią z pomocy dermatologa lub kosmetologa.

Menopauza

Ostatnia miesiączka w życiu kobiety, po której następuje co najmniej sześciomiesięczna przerwa to menopauza, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia. Klimakterium - jest terminem obejmującym okres przed menopauzą z zaznaczonymi klinicznymi, endokrynologicznymi i biologicznymi cechami menopauzy i co najmniej rok po menopauzie. W populacji kobiet mieszkających w Polsce menopauza występuje około 50. roku życia. Jest ona następstwem fizjologicznej niewydolności jajników, spowodowanej zanikiem zdolności wyzwalania rytmicznych bodźców dla podwzgórza przez ośrodki ponadpodwzgórzowe.

Po menopauzie dochodzi do nasilenia objawów neurowegetatywnych, takich jak uderzenia gorąca, zlewne poty, zawroty głowy, podwyższona temperatura ciała, obwodowe poszerzenie naczyń, kołatania serca, a także psychoemocjonalnych, polegających na labilności emocjonalnej, zaburzeniach koncentracji i pamięci oraz zaburzeń metabolicznych, których konsekwencjami są zmiana profilu lipidowego i osteoporoza oraz zmiany zanikowe w tkankach estrogenozależnych.

Dobrze poznane są fizjologiczne zmiany skórne pojawiające się w okresie okołomenopauzalnym. To zmiany regresyjne polegające na atrofii wszystkich warstw naskórka, spowolnieniu podziałów komórkowych i syntezy lipidów, zmniejszeniu syntezy włókien kolagenowych i elastycznych, kwasu hialuronowego oraz glikozoaminoglikanów. W efekcie skóra staje się cienka, mało elastyczna, sucha, łatwo ulega podrażnieniom, pojawiają się na niej pobruzdowania i zmarszczki różnej głębokości. Obserwuje się zaburzenia barwnikowe, zarówno hipopigmentacyjne, jak i hiperpigmentacyjne, teleangiektazje oraz częstsze występowanie trądziku różowatego.

Zaburzenia hormonalne okresu przekwitania w sposób szczególnie widoczny odbijają się na wyglądzie oraz właściwościach biofizycznych skóry i jej przydatków, wiele kobiet obserwuje niekorzystne zmiany w obrębie skóry w okresie okołomenopauzalnym. Najczęściej zgłaszanym problemem są napady zaczerwienienia skóry twarzy. Są one skutkiem zaburzeń zachodzących w skórze kobiety pod wpływem zmian hormonalnych.